Mazurski Park Krajobrazowy został utworzony w 1977 roku w oczekiwaniu na powołanie Mazurskiego Parku Narodowego. Leży on na terenie Mazur, w województwie warmińsko-mazurskim, w trzech sąsiadujących powiatach: mrągowskim, piskim i szczycieńskim.
Głównym zadaniem tego parku krajobrazowego jest chronienie wartości przyrodniczych, kulturowych i historycznych. Teren ten powstał pod wpływem lodowca i powstałych pod jego działaniem moren, sandrów oraz innych form polodowcowych. Głównym i najważniejszym czynnikiem było ostatnie zlodowacenie, które miało miejsce ok. 14000-15000 lat temu.

Obejmuje część Pojezierza Mrągowskiego i część Równiny Mazurskiej, większość terenów Parku położonych jest na terenie Krainy Wielkich Jezior. Siedziba dyrekcji znajduje się we wsi Krutyń, jednej z 29 miejscowości położonych na obszarze blisko 54 tys. ha Parku Krajobrazowego. Dyrekcja parku mieści się w zabytkowym drewnianym budynku. We wsi, jest również Muzeum Parku z wystawą przyrodniczą posiadającą blisko 200 eksponatów wypchanych zwierząt. Ponad połowa powierzchni Parku pokryta jest lasami, jeziora i rzeki zajmują 18,6 tys. ha, niewielka reszta to grunty rolne. W granicach Parku znajduje się największe w Polsce jezioro – Śniardwy. Dużą powierzchnię parku zajmują lasy Puszczy Piskiej (ponad połowę Mazurskiego PK), przecinają je jeziora rynnowe: Bełdany, Mikołajskie i Mokre. Na terenach leśnych Parku położonych jest jeszcze kilkadziesiąt mniejszych jezior, niektóre z nich to jeziora dystroficzne posiadające ciekawą roślinność torfowiskową, tworząca niejednokrotnie pływające wyspy, których podstawą jest pło oderwane od brzegu. Rzeka Krutynia łączy jeziora: Krutyńskie i Gardyńskie. Stanowi fragment najbardziej znanego szlaku kajakowego długości 102 km.W Parku są także pomniejsze strumienie: Blankowa Struga, Pierwos, Uklanka, Skok, Garcianka.

Sieć niewielkich oddalonych od siebie miejscowości o zabudowie typu przysiółkowego, kolonijnego rozwijała się na terenie Parku od XV w. Zasiedlano wtedy nadające się pod uprawę fragmenty puszczańskich ostępów. W XVIII w. osady majątkowe zostały zastąpione przez tzw. wsie dające dochód bezpośrednio do szkatuły książęcej. Osadnictwo koncentrowało się głównie wzdłuż dróg stąd większość wsi to ulicówki (o zwartej zabudowie wzdłuż jedynej drogi przebiegającej przez wieś). Pierwotny charakter tej sieci osadniczej przetrwał po dzień dzisiejszy. Mazurski Park Krajobrazowy obejmuje ochroną tradycyjną zabudowę mazurską, która wykształtowała się od XIX w. do pierwszej połowy XX wieku. Składają się na nią rozproszone zabudowania o niewielkich gabarytach, podstawie prostokątnej i dwuspadowych dachach o konstrukcji drewnianej. Budynki wzniesiono prawie wyłącznie z materiałów pochodzenia lokalnego (cegła ceramiczna, kamień polny, drewno, dachówka „holenderka”). Zabudowa określana jest obecnie jako wzorzec architektoniczny regionalnego budownictwa mazurskiego, rozsiana w formie wsi, przysiółków i pojedynczych zagród. Typowo mazurska zabudowa (obiekty sakralne, budynki mieszkalne – murowane i drewniane, budynki gospodarcze – chlewy, spichlerze, magazyny) znajduje się jeszcze między innymi we wsiach: Klon, Zgon, Wojnowo, Ukta, Gałkowo, Śwignajno, Bobrówko, Krutyński Piecek i Lipowo. Typowy mazurski krajobraz kulturowy jest niestety wypierany. Stare, zniszczone zabudowania zastępowane są zabudową o odmiennych nowoczesnych wzorach. Podziwiajmy je zatem i chrońmy nim całkowicie znikną.

Po wsiach często jeszcze można znaleźć stare drewniane mazurskie chałupy. Oprócz nich najciekawsze zabytki na tym terenie to kościoły: gotycki w Nawiadach z 1437 r. (obecny z 1527 r.) oraz neogotyckie w Ukcie z 1864 r. i w Wejsunach z 1898 r., a także związane ze staroobrzędowcami, którzy chroniąc się przed prześladowaniami ze strony władz carskich i cerkiewnych dotarli w 1830 r. na Mazury. Sprzeciwili się oni reformom religijnym prawosławnego patriarchy Nikona w 1652 r., pozostając przy starych obrzędach. Założyli wsie: Wojnowo, Gałkowo, Onufryjewo, Iwanowo, Fiedorowo (Osiniak), Piotrowo, Kadzidłowo, Śwignajno, Piaski. Wieś Ukta, dawniej Szklarnia, również zawdzięcza nazwę rosyjskim osadnikom (we wsi istniała w XVIII w. huta szkła). Nadali oni także nową nazwę rzece Krutyni – dawniej Babant (od bałtyckiego słowa „baba” oznaczającego czarownicę, wiedźmę; wg wierzeń Galindów zasnuta mgłą dolina rzeki była zamieszkiwana przez złe moce). We wsi Wojnowo pozostał po staroobrzędowcach czynny do dzisiaj klasztor z połowy XIX w., drewniana cerkiew prawosławna oraz murowana molenna czyli dom modlitwy (1922-27). Warto zobaczyć także drewnianą dzwonnicę w Ukcie z 1846 r. oraz młyn wodny z XIX w. na rzece Krutyni w Zielonym Lasku.

Najcześniejsze ślady ludzi na tym terenie to znaleziska sprzed około 10 tysięcy lat: znalezione w bagnach lub torfach kościane ostrza, harpuny oraz groty strzał (np. z okolic Wojnowa). Narzędzia te należały do gromad rybacko-myśliwskich, które wędrowały i polowały między innymi na renifery, które żyły na naszych terenach. Z okresu około 400 roku n.e. pochodzą cmentarzyska ciałopalne Galindów, plemienia należącego do Prusów, w Mojtynach, Zełwągach, Nawiadach i Onufryjewie. Zbudowali je pierwsi osiadli ludzie na tych terenach.We wczesnym średniowieczu (po 450 r. n.e.) powstało także cmentarzysko koło Łuknajna, gdzie znaleziono miecz inkrustowany złotem, srebrem i miedzią oraz cmentarzysko z pochówkiem konnym w pobliżu Uklanki na zachodnim brzegu Jeziora Mokrego. Niedaleko południowego brzegu tego jeziora w Ławnym Lasku odnaleziono ślady osady. Prawdopodobnie w tym samym okresie powstały cmentarzyska z pobliskiego Koczka i Spychowa. Inne ślady pochówków – kurhany można odnaleźć koło Krutyni (kurhan kamienny) i w okolicach Lipowa.

Dużo jest też na terenie Parku Krajobrazowego późniejszych śladów po budowlach obronnych i osadach warownych: kopiec strażniczy (przy jeziorku Pawełek k. Nowych Kiełbonek), kopiec obronny z grodziskiem (na zachodnim brzegu jeziora Tyrkło) oraz grodzisko z wielkim wałem obronnym (przy północno-zachodnim brzegu jeziora Majcz Wielki). Osady i grodziska istniały jeszcze w miejscowościach: Gąsior i Kamień.

FLORA
Tłem i podstawą zarazem dla krajobrazu kulturowego Mazurskiego PK jest przyroda. Są to przede wszystkim osobliwości fauny i flory związane ze zbiornikami wodnymi, dolinami rzek, terenami bagiennymi i torfowiskowymi. Szczególnie piękne są tereny wodno błotne w Parku.. Znikają one z dzisiejszego krajobrazu w zastraszającym tempie przez co stają się bezcenne. Wyróżniają się także związane z dawnym osadnictwem aleje, zadrzewienia śródpolne i parkowe. Większość lasów Parku to Puszcza Piska. Wśród zbiorowisk leśnych najbardziej charakterystycznym zbiorowiskiem są grądy czyli wielogatunkowe lasy liściaste, w których dominują: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab pospolity.

Spośród rzadkich i chronionych roślin na terenie Parku występuje: ponad 10 gatunków storczyków, wełnianka delikatna, wielosił błękitny, lilia złotogłów, widłak wroniec, pełnik europejski, chamedafne północna, rosiczka okrągłolistna i dzwonecznik wonny.

Rezerwaty florystyczne na terenie Mazurskiego PK to: „Krutynia” – Jezioro Krutyńskie i górny odcinek rzeki Krutyni, „Zakręt” – jeziorka dystroficzne z pływającymi wyspami oraz ekosystemy leśne, „Królewska Sosna” – dwustuletni starodrzew sosny oraz tereny torfowiskowe, „Strzałowo” – rezerwat leśny, chroniący również ciekawe rośliny zielne, „Pierwos” – obejmuje ochroną zróżnicowane ekosystemy leśne, torfowiskowe i wodne: jezioro Pierwos, strumienie Pierwos i Garciankę oraz ujściowy odcinek rzeki Krutyni. Kolejny rezerwat „Jezioro Lisunie„, który obejmuje zarastające jezioro śródleśne, można spotkać tu chronione rośliny terenów podmokłych. „Krutynia Dolna” – obejmuje dolny odcinek rzeki Krutyni, występuje tu najbogatsza flora i fauna w całym Parku.

Najważniejsze pomniki przyrody Parku to: „Zakochana Para”, „Dąb Krutyński”, „Mazurski Dąb Bartny” koło wsi Krutyń,: „Królewska Sosna”, „Dąb nad Mukrem” im. Karola Małłka koło wsi Zgon, „Dęby Królewskie” w Rucianem-Nidzie i głaz narzutowy z różowego granitu na półwyspie Kusnort.

FAUNA
„Jezioro Łuknajno” jest najbardziej znanym rezerwatem ornitologicznym, obejmuje on ochroną miejsce żerowania łabędzia niemego podczas przelotów. Jest to rezerwat biosfery UNESCO, chroni także inne ptaki terenów podmokłych, a także rzadkie ptaki drapieżne. „Rezerwat Czaplisko – Ławny Lasek” i „Czapliniec” – ochraniały istniejące niegdyś kolonie czapli siwej, obecnie na ich terenie ochronie podlega głównie starodrzew sosnowy. „Rezerwat Jezioro Warnołty” – obejmuje płytkie, zarastające jezioro, chroni głównie ptaki wodno-błotne. Łącznie w rezerwatach Parku występuje ponad 200 gatunków ptaków. Najrzadsze i najcenniejsze z nich to: bąk, bączek, bocian czarny, hełmiatka, gągoł, nurogęś, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, dudek, puchacz, pluszcz, zimorodek, wąsatka, muchołówka białoszyja i orzechówka. Na terenie Parku występują również rzadkie ssaki: wilki, łosie, bobry, wydry.

Informacje dla turystów
Na terenie Parku wyznaczonych jest 5 głównych tras rowerowych obejmujących miejsca ciekawe ze względu na historię i ukształtowanie krajobrazu. Są tu również ścieżki przyrodnicze jako element działań edukacyjnych związanych z kształtowaniem postaw wobec problemów ochrony przyrody. W okresie od 22.VI – 22.IX, po uzyskaniu zgody dyrekcji Mazurskiego Parku Krajobrazowego można z udziałem uprawnionego przewodnika organizować grupowe spływy kajakowe w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Ciekawe miejsca w pobliżu
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Jeziora Sorkwickie. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jezioro Białe i Rzeka Babant”. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Zyzdrój”. Jezioro Nidzkie – rezerwat krajobrazowy z jeziorem rynnowym, gdzie rzadko można obserwować rysia. Jezioro Poubię Wielkie – rezerwat ornitologiczny z jeziorem ramienicowym. Gązwa – rezerwat torfowiskowy z bardzo rzadką rosiczka długolistną. Jeziorko koło Drozdowa – rezerwat torfowiskowy z trzęsawiskiem torfowym. Leśniczówka Pranie z muzeum K.I. Gałczyńskiego. Izba pamięci E. Wiecherta w leśniczówce Piersławek.