W II wieku naszej ery tereny gminy Ruciane-Nida zamieszkiwało staropruskie plemię – Galidowie. Dawne ludy utrzymywały się z rybołówstwa, z bogatej w zwierzynę puszczy, handlu oraz oraz ważnej dla rzemiosła darniowej rudy żelaza, która pozyskiwana była z torfowisk. Wkrótce po przybyciu na te tereny Zakonu Krzyżackiego, staropruskie plemiona zostały wyparte i wyniszczone. Zaplanowana jeszcze za czasów Krzyżaków akcja osiedleńcza na tych terenach nie przyniosła większych efektów. Jeszcze w XVIII wieku rejon miasta i okolic pozostał słabo zaludniony. Początkowo obecna miejscowość składała się z dwóch sąsiadujących wiosek. Mieszkańcy Nidy zajmowali się rybołówstwem oraz produkcją smoły i węgla drzewnego. W Rucianym natomiast były smolarnie i wypalarnie węgla drzewnego. Wraz z rozwojem transportu, nastąpił rozwój obu osad.

Powstała linia kolejowa Olsztyn – Ełk. W tych czasach nastąpił znaczny wzrost przemysłu związanego z przemysłem drzewnym. Pod koniec XIX wieku uruchomiono szlak wodny, który łączył Giżycko, Mikołajki, Ruciane i Pisz. Wraz z otwarciem szlaku wodnego wzrosło zainteresowanie turystów tym regionem. W okresie międzywojennym to dalszy wzrost turystyki. W tych czasach bywały nawet takie lata, gdzie miejscowość odwiedzało do 12 tysięcy turystów rocznie. W czasie II Wojny Światowej miejscowość miała duże znaczenie strategiczne i wchodziła w skład ufortyfikowanego rejonu Wielkich Jezior Mazurskich. W styczniu 1945 w obliczu zbliżającej się armii wojsk sowieckich zarządzono ewakuację mieszkańców w głąb Niemiec. Żołnierze radzieccy zajęli praktycznie opustoszałą miejscowość, którą złupili. W znacznej wielkości uległa dewastacji infrastruktura turystyczna, mieszkalna i przemysłowa. Jednak dogodne położenie Rucianego-Nidy, nad jeziorami, wśród lasów Puszczy Piskiej przyczyniło się do powrotu tradycji turystycznej. I tak na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych turystyka zaczęła stanowić w Rucianem ważny czynnik miastotwórczy. Warto tu zaznaczyć, że położenie miasta na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich miało ogromny wpływ na miejscowość. Po chwilowym załamaniu się gospodarki, po latach dziewięćdziesiątych XX wieku, widoczne są znaczne inwestycje w turystykę. Obecnie na terenie miasta i w pobliskiej okolicy działają ośrodki wypoczynkowe, port i przystanie żeglarskie, liczne są bary, pensjonaty i domy gościnne.